De stevig gebouwde zwarte politievrouw zette onze Mitsubishi Pajero aan de kant. Mijn partner, achter het stuur, zou de middenstreep hebben overschreden op de snelweg N1 van Kaapstad naar Johannesburg. De boete was een spot fine van 5000 rand, direct in cash te betalen. Dat is 330 euro; een half maandsalaris voor een agent in Zuid-Afrika.
Barbara had deze situatie vaker bij de hand gehad. Ze liet haar portemonnee zien, waar nog 300 rand in zat, en zei. “That’s all I have here. Let me pay by credit card at the next police station. That’s nice for my husband too, he works for the Dutch police.”
De politievrouw keek mij nu doordringend aan. “Is that true?” Ik knikte. Ze peinsde enkele seconden en zei toen: “You are not going to report me. Give me what you have now and go”.
Ze incasseerde de ‘boete’ zonder verdere administratie. Een kwartier later stonden we opnieuw in de berm, Barbara zou te hard hebben gereden. Ook deze politiemensen hadden een flinke spot fine in gedachten. Barbara toonde de lege portemonnee, legde uit dat ze net alle cash aan hun collega had gegeven en vroeg naar de foto van de snelheidsovertreding. Dat hielp: we mochten gewoon doorrijden.
Staat van het land
Zuid-Afrika kent een beladen geschiedenis van discriminatie, repressie en uitbuiting. Een geweldloze machtsoverdracht maakte in 1994 een eind aan de Apartheid. De politieke macht kwam bij de zwarte meerderheid onder leiding van de bevrijdingsbeweging ANC, en verpauperde zwarten in de townships konden stenen woningen en banen tegemoet zien. Ruim twintig jaar later is er inderdaad een zwarte middenklasse in opkomst, maar de sloppenwijken bestaan nog altijd en miljoenen armen hebben geen enkel uitzicht op werk. Het ANC verwerd onder president Zuma tot een kleptocratie van corrupte bestuurders en incompetente baantjesjagers.
Het land was hard op weg naar de afgrond toen voormalig vakbondsbestuurder en multimiljonair Cyril Ramaphosa in februari president werd. Nu lijkt de hoop weergekeerd. De kliek rond Zuma wordt vervolgd en een nieuwe regering werkt aan herverdeling van welvaart, beter onderwijs en een effectieve rechtsstaat.
Op bijna 10.000 kilometer van Nederland is het verstaanbare Zuid-Afrikaans voor zeven miljoen blanken en zwarten de voertaal. Dat voelt vreemd vertrouwd, maar het land toont de West-Europeaan ook hoe de toekomst er uit kan zien als het verschil tussen arm en rijk heel groot wordt.
Het dagelijks leven van veel blanke Zuid-Afrikanen is comfortabel, en voor de geprivilegieerden zelfs luxe naar Westerse standaard. Grote huizen, moderne spullen en het personeel is goedkoop. Zwarte bedienden in gesteven uniform zijn een vertrouwd beeld in huis, maar ook buiten staan overal mensen klaar om te helpen bij parkeren, boodschappen dragen en het verrichten van allerlei klusjes.
Honderdduizenden laag opgeleide Zuid-Afrikanen werken in de private veiligheidssector als parkeerwachter, toezichthouder of in armed response teams. De politie kan het werk niet aan en is ook weinig gemotiveerd. Toen wij in Johannesburg midden in een drukke winkelstraat door zeven mannen werden omsingeld (het bleef bij een poging tot beroving en wat blauwe plekken) bleven de dienders zitten in hun patrouillewagen.
De blanke middenklasse verschuilt zich in ommuurde villa’s en gated communities met elektrisch prikkeldraad en bewakers. Onderweg is het oppassen voor snelle berovingen door het autoraam. ’s Avonds stop je nooit bij een aanrijding, en voordat je het hek van je woning op afstand opent kijk je eerst goed om je heen, want dat is een riskant moment. De Afrikaanse boer die ons van het vliegveld ophaalde had net de ouderlijke boerderij verkocht, omdat het door gewapende overvallen te riskant werd. Zuid-Afrikaanse boeren beschouwen de plaasmoorde als genocide en proberen te emigreren naar landen als Australië, wat ook volgens het ANC de economie en voedselvoorziening in gevaar kan brengen.
Tijdbom
Binnen de rechtshandhavings- en veiligheidsdiensten bestaat het kader deels uit ANC-veteranen met ervaring in de ondergrondse strijd. Tijdens mijn gastcollege aan Cape Town University vroeg een recherchechef hoe ingrijpende opsporingsmethoden binnen rechtsstatelijke kaders verantwoord kunnen worden ingezet. Hoewel zware criminaliteit een groot probleem vormt, werden technische opsporingsmiddelen tot voor kort vooral gebruikt om tegenstanders van president Zuma aan te pakken.
In Zuid-Afrika bewaken laagbetaalden het bezit van de welvarende middenklasse tegen de wanhopige agressie van andere armen. Velen zien het beroven van bemiddelde landgenoten als een vorm van gerechtvaardigde herverdeling. Zolang have nots leven naast welgestelde mensen met een andere etnische achtergrond, lijkt omvangrijke gewelds- en vermogenscriminaliteit onvermijdelijk. Jonge desperados beschouwen een criminele levensstijl als enige alternatief voor bedelen en op geparkeerde auto’s passen.
Nederland kan in het scenario belanden dat vele laagopgeleide migrantenkinderen de aansluiting op de arbeidsmarkt missen, maar ook dat de robotisering binnen een generatie een eind maakt aan honderdduizenden banen van productiemedewerkers, chauffeurs en administratieve krachten. Zuid-Afrika toont de tijdbom die daaruit kan voortkomen.
Geef een reactie