Maatschappelijke vraagstukken worden steeds complexer en doorkruisen het onderscheid tussen politie, zorg, onderwijs en gemeenten, schrijven Teun-Pieter Snoo, Sander Wennekes en Annika Smit. Dat schreeuwt om een integrale aansturing.
Actuele ontwikkelingen dreigen een nauwe veiligheidsfocus bij de Nederlandse politie te versterken. De verspreiding van Covid-19 zorgt voor wereldwijde beperkingen die de politie dient te handhaven en de (economische) gevolgen van die beperkingen zorgen voor veranderingen in criminaliteit. In dezelfde periode leidt de dood van ongewapende zwarte Amerikanen door politie tot internationaal protest tegen racisme en politiegeweld. Hierdoor komt de legitimiteit van de politie ter discussie te staan.
Om deze maatschappelijke vraagstukken te kunnen beantwoorden, is een focus op veiligheid (of politie) ontoereikend. Onder de oppervlakte van deze bewegingen tekent zich namelijk een patroon af van sociaaleconomische, etnische en gezondheidsverschillen die met elkaar samenhangen en elkaar kunnen versterken. Sommige buurten en gemeenschappen lijken bijvoorbeeld kwetsbaarder voor Covid-191, werkloosheid2 en politiegeweld.3 Internationaal onderzoek wijst op grote verbondenheid tussen veiligheid en volksgezondheid en laat zien hoe effectief verregaande verbinding is tussen instanties als politie, zorg, onderwijs en gemeenten. De huidige dominante focus van Nederlandse overheidsinstanties op de eigen capaciteitstekorten en beperkte taak, moet doorbroken worden met meer integrale sturing; om de samenleving uiteindelijk te kunnen dienen.
Met de dood van George Floyd door politiegeweld als aanleiding, leiden massale demonstraties tot debat over de legitimiteit van de politie. In de afgelopen jaren zijn in het buitenland diverse kritische rapporten over harde aanpak-gerichte politie verschenen die herprioritering bij of zelfs afschaffing van dit soort politie bepleiten. Een voorbeeld hiervan is het boek ‘The end of policing’ van Alex Vitale. Het rapport Enough is Enough van de MPD1504, dat in het recente debat regelmatig aangehaald wordt5, stelt dat de gemilitariseerde, zwaar bewapende politie niet aansluit bij de lokale, vaak getraumatiseerde gemeenschap. Iedere poging tot hervorming van de politie is geblokkeerd door politie en vakbonden. De verandering naar een weerbaar Minneapolis vraagt volgens het rapport om verschuiving van middelen: van politie naar initiatieven die aansluiten bij de behoeften van de lokale gemeenschap.
Mondkapjes doneren
De Nederlandse politie is bezig met haar eigen taakstelling en capaciteitstekort op het moment dat de maatschappij in de greep komt van de angst voor een onzichtbaar virus en verontwaardiging groeit over discriminatie en racisme. Op lokaal niveau is ‘herprioritering’ van taakstelling onvermijdelijk, gaven de burgemeesters van de grote steden eind 2019 in de media aan: de basisteams ‘zakken door het ijs’. De vakbonden dwingen de minister, de politietop, de burgemeesters en het Openbaar Ministerie ‘harde keuzes’ te maken over hoe de politie wordt ingezet6. Nationaal commandant Daniel richt zich begin maart, bij de start van de coronamaatregelen, op capaciteit voor de handhaving van noodverordeningen7 en samenwerking met andere sectoren lijkt beperkt te blijven tot het doneren van mondkapjes8.
Maatschappelijke vraagstukken worden steeds complexer en doorkruisen het onderscheid tussen politie, zorg, onderwijs en gemeenten. De werkgebieden van verschillende instanties raken elkaar voortdurend. Het helpt niet als instanties door bezuinigingen, reorganisaties en capaciteitsgebrek, zich terugtrekken op hun ‘kerntaken’. De hete aardappel wordt dan al snel doorgeschoven naar anderen. Indirect leidt het doorschuiven van (sociaal) ingewikkelde problematiek tot maatschappelijk onaanvaard gedrag dat, weliswaar soms pas vele jaren later, weer in het ‘afvoerputje’ van de politie terecht komt. Dit heeft niet alleen consequenties voor uitvoeringsorganisaties, maar vooral ook voor kwetsbare burgers en bevolkingsgroepen; en uiteindelijk voor de maatschappij.9
Gezondheidsbenadering
Internationaal zijn interessante samenwerkingen ontwikkeld tussen politie en met name de publieke gezondheidszorg. Startend vanuit volksgezondheid en de grondoorzaken van geweld, heeft een integrale geweldsaanpak die gericht is op het voorkómen van geweld ook een aantoonbaar positieve impact op daders.10 Aandacht voor geweld en trauma’s in de kindertijd zou niet alleen het aantal geweldsincidenten drastisch reduceren, maar voorkomt ook dat dit van generatie op generatie doorgegeven wordt.11
Het politiekorps van Philadelphia (VS) heeft het toenemend vuurwapengeweld epidemiologisch laten duiden door data van verschillende overheidsinstanties te koppelen.12 Vuur wapengeweld bleek niet alleen een veiligheids- en gezondheidsprobleem voor mensen in de slechtere wijken, het is tevens een enorm sociaal en financieel-economische probleem voor de stad en zijn belastingbetalers.
Het College of Policing en de National Police Chiefs Council in Engeland pleiten samen met Public Health England in een onlangs afgegeven verklaring voor meer focus op een gemeenschappelijke gezondheidsbenadering door de politie.13 Met het uitgangspunt dat preventie beter is dan genezing, ligt de focus op de behoeften van de gehele populatie of bevolkingsgroepen; en niet op individuen. Instituten en gemeenschappen dienen samen te werken op basis van wetenschappelijk onderbouwde gegevens. Het Centre for Law Enforcement and Public Health (CLEPH) komt ook met de oproep aan politie en publieke gezondheidszorg om kwetsbaarheid en ongelijkheid samen aan te pakken, met de gemeenschappen die zij dienen.14
De politie in Nederland is met haar missie ‘waakzaam en dienstbaar aan de waarden van de rechtsstaat’ niet direct gericht op samenwerking met andere partijen. Zowel in missie als kernwaarden (betrouwbaar, moedig, verbindend, integer) blijft de politie impliciet in wat zij precies beoogt. Centraal staat hoe de politie zich opstelt, en niet waartoe zij zich op die manier opstelt.
Verkokerd
Dat is een instrumentele focus. Bovendien verwijst de politie in haar missie naar zichzelf (haar eigen houding) als sterke arm van de wet. Een instrumentele focus op het zelf vormt een dubbele handicap bij maatschappelijke problematiek die om gezamenlijke doelstelling vraagt in een grijs gebied tussen organisaties en sectoren in.
Het praktische politiewerk wordt in Nederland gestuurd en uitgevoerd vanuit het uitgangspunt van maatschappelijke verankering: met een fijnmazige organisatiestructuur en aanwezigheid in de wijken. Men zou verwachten dat misschien niet de missie, maar wel het dagelijkse politiewerk dan gericht is op de relatie met zorg en onderwijs.
Onder invloed van bezuinigingen en de ervaren dreiging van terroristische acties ligt in de praktijk echter veel nadruk op misdaadbestrijding, ordehandhaving, contraterrorisme. Aandacht voor de politie als maatschappelijk geïntegreerde instantie, lijkt de afgelopen jaren verslapt zonder dat openlijk afstand genomen is van dit streven.15 Hoe gedreven individuele politiemensen in hun werk ook kunnen zijn, zij buigen een verkokerd systeem gericht op beheersing niet om naar sector-overstijgende aanpak van maatschappelijke vraagstukken. Maatschappelijke problemen worden per overheidsinstantie behandeld als capaciteitsproblemen, of het nu om IC-bedden, politiemedewerkers of diversiteitsquota gaat. Dit perspectief van schaarste en crisis beneemt het zicht op onderliggende patronen; een op handhaving gerichte benadering pakt slechts symptomen aan.
Niemandsland
Voor de politie ligt het niet direct voor de hand om gedeelde opgaven met partners in de publieke sector te formuleren, gegeven de missie en werkwijzen van ‘de sterke arm van de wet’. Evenzo zullen zorginstanties zich niet direct buigen over toenemende (criminele) overlast.
Een maatschappelijk probleem dat (ook) op het bord ligt van anderen, zal bij instanties die over eigen kerntaken en schaarste discussiëren snel van tafel worden geschoven. Het probleem komt in een soort niemandsland terecht. Op die manier worden (capaciteits) tekorten voor de toekomst gecreëerd, omdat de onderliggende oorzaken op het domein van het niemandsland liggen en zich (jaren later) manifesteren als groeiende uitdaging voor individuele organisaties zoals de politie. Zolang maatschappelijke problematiek door betrokken instanties louter vanuit de eigen koker wordt geduid in termen van capaciteitstekort, zullen de problematiek en het capaciteitstekort beide blijven toenemen.
Perverse afwegingen
De politie, en andere overheidsinstanties zoals de zorg, dienen dus voorbij hun eigen organisatie( belang) en dominante perspectieven te kijken. Maatschappelijke vraagstukken moeten doorgrond worden, wil men aan de voorkant van de problemen komen. Wat wellicht een dilemma vormt voor politiek en bestuur is dat effecten van preventie zich niet goed laten meten. Dit kan leiden tot situaties waarin perverse afwegingen gemaakt moeten worden tussen organisatiebelang en maatschappelijk belang. Hoe effectiever de preventieve werking, des te minder maatschappelijke onrust en criminaliteit, des te minder geld voor de politie. Wellicht kan het ook anders. Omdat de meest prangende maatschappelijke vraagstukken meerdere instanties bestrijken, dient het antwoord niet vanuit losse sectoren te komen. Het doel mag niet zijn om dienders, docenten of maatschappelijk werkers bezig te houden, maar om de samenleving te dienen. De verwevenheid tussen instanties is niet alleen een belangrijke verklaring, maar biedt ook een oplossingsrichting voor het ervaren capaciteitstekort.
Wat kost het de staat als er niets structureels gebeurt? Wat levert het op als het probleem systematisch en sector-overstijgend wordt aangepakt? Het geld kan vanuit integraal zicht op de onderliggende problematiek verdeeld worden over individuele sectoren. Dit is geen makkelijke opgave, want een collectieve preventieve inzet roept allerlei vragen op over financiering, aansturing en verantwoording. En het lijkt wellicht op het eerste oog alleen maar extra werk te creëren.
Het is niet realistisch om te verwachten dat individuele sectoren of organisaties ineens boven hun eigen verantwoordelijkheid uit zullen stijgen. Zij worden nu namelijk afgerekend op de eigen taakstelling. De (gevolgen van de) pandemie en de huidige maatschappelijke onrust, verdienen integrale sturing op gemeenschappelijke doelen die de politie verbindt met sectoren zoals de zorg en deze niet separeert. Vóór alles vraagt dit politiek-bestuurlijke creativiteit en daadkracht, van landelijke overheid tot gemeenteraad. Onder het debat over de legitimiteit van de politie, wachten complexe maatschappelijke vraagstukken op antwoord.
1 Wadhera RK, Wadhera P, Gaba P, et al. Variation in COVID-19 hospitalizations and deaths across New York City boroughs. JAMA. 2020;323(21):2192-2195. doi:10.1001/ jama.2020.7197
2 Cbsinuwbuurt.nl
3 https://www.politie.nl/ nieuws/2020/juni/29/leren-vangebruik- geweld.html
4 https://www.mpd150.com/report/ overview/
5 https://www.trouw.nl/buitenland/ in-de-vs-gaat-het-nu-over-hervormen- budget-weghalen-ofzelfs- het-afschaffen-van-depolitie~ b23b6417/ ; https://www. youtube.com/watch?v=jrTMjIR- EZ8
6 www.trouw.nl/nieuws/ ultimatum-bonden-politiemensen- zijn-door-een-rietje- aan-het-ademhalen
7 https://nos.nl/nieuwsuur/ artikel/2327572-politie-mensen- houden-zich-goed-aan-deadviezen- we-zijn-voorbereid.html
8 https://www.volkskrant. nl/nieuws-achtergrond/ op-pad-met-max-daniel-leider- van-het-corona-crisisteambij- de-politie~b8bc4941/
9 Punch, M. (2019). Law Enforcement and Public Health: An Overview. ‘s Gravenhage: Politieonderwijsraad.
10 McNeill, A., & Wheller, L. (2019). Knife crime. Evidence Briefing. Coventry: College of Policing.
11 Zie bijvoorbeeld: Bellisi, M. A., Ashton, K., Hughes, K., Ford, K., Bishop, J., & Paranjothi, S. (2015). Adverse Childhood Experiences and their impact on health-harming behaviours in the Whelsh adult population. Cardiff: Public Health Wales NHS Trust.
12 Washington, R. (2019). Roadmap to a safer Philadelphia: a public health approach to stop everyday “mass shootings”. LEPH 2019. Edinburgh: Philadelphia Department of Public Health.
13 https://www.npcc.police.uk/Publication/ NEW%20Policing%20 Health%20and%20Social%20 Care%20consensus%202018.pdf
14 https://mcusercontent. com/97947d4b0aa494f604b7bcbb6/ files/445851a7-6ba0- 43ef-9f00-d9abb68d3f74/ GLEPHA_Statement_from_Board_ of_Directors_Fellows_on_George_ Floyd_7_Jun_2020.pdf
15 Van Dijk, A., Hoogewoning, F., & Punch, M. (2015). What Matters In Policing? Change, Values and Leadership in Turbulent Times. Bristol: Policy Press.
Geef een reactie