Van de Water (2020), Omniboek, 384 pagina’s, ISBN 9789401916097.
Onder bijzondere omstandigheden begaan gewone mensen soms gruwelijke daden. In dienst van de nazi’s bevat een levensschets van elf personen die in de Tweede Wereldoorlog met de nazi’s collaboreerden en gewelddaden of verraad pleegden. Ook de naoorlogse rechtsgang krijgt aandacht.
Hoe kwamen deze mensen tot hun wrede daden? Van de Water ging naar hun beweegredenen op zoek in het gezin van herkomst en het milieu waarin ze verkeerden en in hun beroep. Hoe verschillend hun achtergrond ook was, vrijwel niemand van hen groeide op in een warm gezin en allen vertoonden een gebrek aan empathisch vermogen. Door hun levensgeschiedenis en persoonlijkheidskenmerken ontwikkelden zij zich in de specifieke situatie van oorlog en bezetting door een gewelddadig regime tot collaborateurs die zich schuldig maakten aan grof geweld of geraffineerd verraad.
Bijna geen van hen handelde uit ideologische overwegingen, maar het nationaalsocialisme bood ruimte voor geweld en vormde er de legitimatie voor. Opportunisme (zelfverrijking, carrièreperspectief) en groepsdruk speelden een belangrijke rol. Dat twee van de beschreven vrouwen kampbewaakster werden, kwam vooral voort uit naïviteit, de wens om aan het ouderlijk milieu te ontsnappen en het verlangen om bij een geliefde (Duitse soldaat, Nederlandse SS’er) te zijn. De auteur wijst erop dat we in onze tijd soortgelijke patronen zien bij jonge vrouwen die zich hebben aangesloten bij terroristische bewegingen. Een lezenswaardig boek, dat verzorgd is uitgegeven. Het laat zien wat de mogelijke drijfveren van nazicollaborateurs waren. Inzicht daarin lijkt me ook met het oog op hedendaagse radicalisering alleszins nuttig.
Dr. Irene Spijker is literatuuronderzoeker bij de Landelijke Eenheid, Dienst Landelijke Informatieorganisatie, Afdeling Analyse en Onderzoek.
Geef een reactie