Rowan Atkinson noemt in een lezing over het belang van vrije meningsuiting de aanhouding van een man in Oxford die een politiepaard homoseksueel noemt. Waar gebeurd. De satiricus van Not The 9’OClock News, Blackadder en Mister Bean gebruikt het verhaal – een van de blijkbaar duizenden voorbeelden – om de absurditeit van omgaan met kritiek aan te geven. In zijn ogen een indicatie van een bestuurscultuur die bol staat van de ambitie om steeds meer publieke uitlatingen als irritant, onwenselijk of aanstootgevend te benoemen. En, hard aan te pakken. Nieuwe intolerantie met autoritaire trekken. Atkinson is gepassioneerd over het belang van vrije meningsuiting. En, in het bijzonder van ironie en sarcasme.
Begin jaren tachtig maakt Atkinson een sketch over Constable Savage die wordt aangesproken door zijn leidinggevende op 117 belachelijke processen-verbaal. Zoals het lopen over scheuren in het trottoir, aankijken op een vreemde manier, dragen van een opzichtig T-shirt in het donker, ruiken naar buitenlands eten en het hebben van zwart krullend haar en dikke lippen. Het gaat steeds om dezelfde man. Op de vraag waarom antwoord Savage dat de man een boef is. Ja omdat jij hem steeds aanhoudt, eikel!
De ambtenaren worden voor hun rechtsstatelijke instelling in de hoek gezet.
Satire vergelijkt hij met het inenten van jonge kinderen. Daarmee wordt immuniteit opgebouwd. Satire is belangrijk om een samenleving gezond te houden. Satire maakt taboes bespreekbaar. Atkinson zegt dat het ons recht, ja zelfs onze plicht, is ons uit te spreken. Afgelopen week lees ik een interview in de Volkskrant met de nieuwe minister van Justitie. Zijn voornemen ‘om binnen het demonstratierecht grenzen te kunnen stellen’ leidt tot ophef. De columnist Frank Heinen noemt het een verkapte oproep aan demonstranten om zich te gedragen. ‘Zeg wat je vindt, zei van Weel in feite, maar zeg het waar niemand je hoort.’ Amnesty wijst eerder dit jaar in het rapport Demonstratierecht onder druk. Regels en praktijk in Nederland moeten beter op het fundamentele recht van demonstreren. Dat de zuurstof voor de democratie is en een ventiel voor maatschappelijk ongenoegen. Niets in de geschiedenis is zonder protest en bonzen op de deuren van dogmatisme tot stand gebracht. Maar benepenheid sluipt in het omgaan met kritiek en demonstraties. Inhoud geven aan democratische waarden is verdacht geworden. Kijk naar politiek-ambtelijke verhoudingen. Ambtenaren van Buitenlandse Zaken wijzen in het Gaza-conflict op het verschil tussen de internationale rechtsorde en standpunten van de regering. De ambtenaren worden voor hun rechtsstatelijke instelling in de hoek gezet. De Nationale Politie is niet principieel tegen het dragen van hijab. Maar politici en de minister buitelen over elkaar heen om dit belachelijk te maken en te verbieden. De Inspecteurs-generaal van de in naam onafhankelijke inspecties willen die onafhankelijkheid in de wet verankerd zien omdat departementen te veel over de schouders van het toezicht meekijken en (willen) sturen. No way mensen is de Haagse instelling. En hoe zit het met de democratische gezindheid van de burger waarvoor de politiek het allemaal doet?
Nederlandse jongeren weten minder van onze democratische instellingen en rechten dan andere jongeren in Europa, schrijft Gustaw Bessems in zijn Stuurloos. Wegwijzers voor een land op drift. Een meerderheid van PVV- en VVD-kiezers vindt het goed dat een sterke leider in de regering zit. Op de stelling ‘Als de leider de regels buigt om dingen gedaan te krijgen’ scoren CDA-, BBB- en NSC-kiezers hoog. Ongeveer een vijfde van de achterban van CDA, PVV en BBB vindt dat de Kamer moet worden genegeerd ‘als die het werk van de regering belemmert’. 37% van de bevolking vindt dat ‘regeringen moeten doen wat de meeste Nederlanders willen, ook al staan wetten dat niet toe.’ De minister van Justitie onderbouwt zijn uitspraken over grenzen aan het demonstratierecht met ‘ik denk dat een groot deel van de bevolking dat prima zou vinden.’ Niet de Grondwet of de (inter)nationale rechtsorde als graadmeter van goed bestuur maar de vox populi die behaagd zou moeten worden.
Is het een idee om enkele homoseksuele paarden bijeen te brengen in de hal van de Raad van State en Rowan Atkinson te vragen de nieuwe regeringsploeg enkele rechtsstatelijke dressuurlessen te geven?
Bob Hoogenboom
hoogleraar Forensic Business Studies aan Nyenrode Business Universiteit
Goed stuk! De politie moet een eigenstandig orgaan zijn en duidelijk laten weten dat de effecten van de beperking van grondrechten niet tot de taken van de politie horen.