Ik zit in een complot; het was gebeurd voor ik het wist. We waren op de laatste julidag in mijn OM-kantoor enthousiast aan het vergaderen, en ineens vormde zich een Qomplot. Ik kan er natuurlijk niet teveel over kwijt in dit stadium, maar u gaat er nog van horen.
Mijn hele zomer stond eigenlijk in het teken van samenzweringen. Dat kwam als volgt. De afgelopen maanden bleek uit diverse empirische onderzoeken dat de georganiseerde criminaliteit in en vanuit Nederland jaarlijks miljarden euro’s aan winst oplevert. Bovendien wordt er hoogwaardige financiële expertise ingezet om die misdaadwinsten wit te wassen. Bij synthetische drugs zou het om een opbrengst van twee tot drie miljard gaan, cocaïnehandel levert een vergelijkbaar bedrag op en hennep nog eens minstens een miljard. Over mensenhandel, grootschalige fraudes en milieudelicten spreken we dan nog niet eens.
Een conservatieve schatting komt dus op minstens vijf miljard euro aan min of meer vrij besteedbaar misdaadgeld dat jaarlijks beschikbaar komt. Zo’n enorme berg geld gaat niet alleen op aan een hedonistische levensstijl, maar zal voor een deel worden geïnvesteerd in bedrijven, vastgoed en andere bezittingen.
Zulke bedragen kun je alleen in de economie brengen wanneer je heimelijk samenwerkt met mensen op sleutelposities zonder scrupules. Dat impliceert intriges en kuiperijen. De vraag is hoe, waar, en met wie er conspiratief wordt gehandeld en welke gevolgen dat heeft voor de integriteit van de samenleving. Het blootleggen van zulke ondermijnende criminaliteit vraagt om het onthullen van samenzweringen. De laatste tijd lijken onderzoeksjournalisten en klokkenluiders daar beter toe in staat dan rechtshandhavers.
Literatuur
Ik ging daarom eens kijken hoe ze dat in het buitenland doen en dook in de literatuur. Er ontstaat een subgenre van academische studies over de grensvlakken van georganiseerde criminaliteit, politiek en economie. Er groeide dan ook een stapel boeken op mijn bureau over The Politics of Organized Crime and the Organized Crime of Politics, Narconomics, Hidden Power, Global Outlaws, Government of the Shadows en The Dual State. Leuke lectuur voor op het strand. Verder beschreef de historicus Niall Ferguson onlangs in een fascinerend boek hoe grote economische en sociale omwentelingen zijn te beschouwen als conflicten tussen hiërarchieën en netwerken. Ik kwam daarmee op vertrouwd terrein en zag allerlei verbanden.
Hoewel de boeken onderling sterk verschillen is de gemeenschappelijke noemer dat er vanuit schijnbaar zeer verschillende belangen heimelijk wordt samengewerkt. Grootschalige drugshandel was sinds de negentiende eeuw tot het eind van de Koude Oorlog een geldbron en beïnvloedingsinstrument voor de geheime diensten van alle grote Westerse en Oostbloklanden, en voor regimes van vele ontwikkelingslanden. Latijns-Amerikaanse overheden die door de VS werden gesteund in de drugsbestrijding waren zelf vaak tot op regeringsniveau corrupt en betrokken bij drugshandel. Criminele netwerken beïnvloeden gewapende conflicten zoals in het Midden-Oosten, de Maghreb en Afrika, onder meer door het plegen van staatsgrepen. Wapenproducenten en bedrijven die delfstoffen exploiteren profiteren daarvan of hebben er zelf de hand in. Vele overheden vullen de staatskas met het faciliteren van belastingontwijkers én criminele witwassers, via dezelfde kanalen; respectabele financiële instellingen en dienstverleners verdienen er goed aan.
Het is een cynische wereld waarin de scheidslijnen tussen ‘goed’ en ‘fout’ zijn vervaagd, voor zover ze ooit al duidelijk waren. Burgers krijgen in de gaten dat dubieuze constructies en financiële criminaliteit wijd verbreid zijn, en dat regeringen zelf zulke arrangementen verheimelijken of de andere kant op kijken. Kleptocratie en corruptie op hoog niveau ondermijnen het vertrouwen in de overheid.
Niet voor niets kunnen platte samenzweringstheorieën rekenen op veel belangstelling; de recente bestseller van Willem Middelkoop en Tim Dollee, Patronen van bedrog, over een wereldelite achter de schermen is ook bij hoog opgeleide lezers populair. Deze omstandigheden kunnen op den duur leiden tot populistische ‘oplossingen’ en publieke acceptatie van ‘echte’ criminelen in westerse democratieën. Een witwasser voor de maffia zou zelfs president kunnen worden. Een criminologische analyse van ondermijnende criminaliteit die zich beperkt tot drugsboeren en smokkelaars is daarom eenzijdig en kortzichtig.
Vervolgananalyse
In conventionele analyses van georganiseerde criminaliteit en witwassen ontbreekt tot dusver de machtsfactor. Wie over grote vermogens kan beschikken verwerft daarmee invloed, of het nu om multinationale ondernemingen gaat of over drugsnetwerken en maffiosi. Zulke partijen kunnen de belastingwetgeving van landen beïnvloeden, en mogelijk ook andere onderdelen van het overheidsbeleid, zoals milieuhandhaving of strafrechtelijk beleid. Criminologen en economen waarschuwen ons dat misdaadmarkten van enorme omvang zijn.
Welke politicoloog maakt nu de vervolganalyse en zoekt uit waar misdaadkapitaal wordt omgezet in politieke en economische macht? Wanneer ontstaat er de facto criminele soevereiniteit? En hoe kunnen we onze samenleving hiertegen beschermen?
Ons eigen Qomplot gaat binnenkort een betere wereld opleveren; we hebben een reeks medestanders gevonden op invloedrijke posities en er is veel creatief enthousiasme losgemaakt. De Britten hebben een uitdrukking: “It takes one to know one”. Daarom is het goed om te experimenteren met complotten…
Bronnen:
Ferguson, Niall (2018). The Square and the Tower: Networks, Hierarchies and the Struggle for Global Power. S.l.: Penguin.
Nordstrom, Carolyn (2007). Global Outlaws: Crime, Money, and Power in the Contemporary World. Berkeley; Los Angeles; London: University of California Press
Valentine, Douglas (2009). The Strength of the Pack: The Personalities, Politics and Espionage Intrigues that Shaped the DEA. Walterville, OR: Trine Day
Valentine, Douglas (2017). The CIA as Organized Crime: How Illegal Operations Corrupt America and the World. Atlanta, GA: Clarity Press
Wainwright, Tom (2017). Narconomics: How to Run a Drug Cartel. London: Ebury Press
Wilson, Eric (Ed.) (2009). Government of the Shadows: Parapolitics and Criminal Sovereignty. London; New York: Pluto Press
Schulte-Bockholt, Alfredo (2006). The Politics of Organized Crime and the Organized Crime of Politics: A Study in Criminal Power. Lanham, MD; Oxford: Lexington.
Wilson, Eric (Ed.) (2016). The Dual State: Parapolitics, Carl Schmitt and the National Security Complex. Milton Park; New York: Routledge
Geef een reactie