Bij de aanpak van ondermijning ligt de focus op natuurlijke personen. Rechtspersonen blijven vaak onderbelicht, maar zouden voor een effectieve aanpak ook in onderzoeken moeten worden meegenomen.
Rechtspersonen1 kunnen op verschillende manieren worden ingezet bij ondermijnende criminaliteit. Toch blijken rechtspersonen in straf rechtelijke onderzoeken en de daarop volgende acties nogal eens te worden vergeten. In dit artikel leggen we uit op welke manieren rechtspersonen een rol kunnen spelen bij criminele praktijken, aan de hand van casuïstiek uit de praktijk van de afdeling TRACK van screeningsautoriteit Justis. Het doel van dit artikel is om te benadrukken dat het belangrijk is om rechtspersonen, die bewust meewerken aan ondermijning, mee te nemen in strafrechtelijke onderzoeken. TRACK kan helpen inzicht te krijgen in de rol van rechtspersonen bij ondermijning.
1 Betrek rechtspersonen vanaf het begin in een opsporingsonderzoek
Een rechtspersoon kan (1) onbewust misbruikt worden voor criminaliteit, kan (2) criminaliteit doelbewust faciliteren of kan (3) gebruikt worden om crimineel geld te verhullen of wit te wassen.2 Dit zal in de navolgende alinea met casussen worden toegelicht. Ondanks dat het aan het begin van een onderzoek lastig kan zijn om te bepalen of een rechtspersoon bewust of onbewust faciliterend optreedt bij criminele praktijken, betekent dit niet dat rechtspersonen buiten beschouwing moeten worden gelaten. Door ze niet in het strafrechtelijk onderzoek te betrekken, blijft de faciliterende werking van deze rechtspersonen voor ondermijning namelijk bestaan. Ook kan tijdens een strafrechtelijk onderzoek naar natuurlijke personen via rechtspersonen geld worden weggesluisd. Als rechtspersonen niet vanaf het begin in het onderzoek worden betrokken, is geen zicht op crimineel vermogen dat zich in rechtspersonen bevindt en is het moeilijk of onmogelijk om dergelijk vermogen uiteindelijk af te pakken. Als in een vroegtijdig stadium informatie wordt ingewonnen over de rechtspersonen kan inzicht worden verkregen in de rol die zij hebben bij het uitvoeren van de criminele praktijken en kunnen zij, ook met het oog op afpakken, als verdachte worden meegenomen.
2 Soms is er sprake van onbewuste medewerking aan criminaliteit door rechtspersonen
Allereerst kunnen legitieme rechtspersonen onbewust worden ingezet voor het plegen van criminaliteit. Denk aan een bonafide vastgoedhandelaar die panden verhuurt die vervolgens worden gebruikt voor het opzetten van een drugslaboratorium of het opslaan van illegale bestrijdingsmiddelen of illegaal vuurwerk. Een ander voorbeeld is een tuincentrum dat kweekbenodigdheden voor planten verkoopt die worden gebruikt voor het opzetten van een hennepkwekerij. In dit geval faciliteren rechtspersonen on bewust en ongewild criminele praktijken.
3 Doelbewust faciliteren van criminaliteit door rechtspersonen
Ten tweede faciliteren rechtspersonen soms bewust criminele activiteiten. Zij vermengen hun legale praktijken, bijvoorbeeld als apotheker of spermawin-centrum, met illegale praktijken. Zo mag een apotheker bepaalde chemicaliën op voorraad hebben voor het fabriceren van medicijnen. Deze chemicaliën kunnen echter ook worden ingezet voor productie van synthetische drugs. In een casus die TRACK onderzocht, bestelde de apotheker bewust teveel van een bepaalde stof en verstrekte een deel hiervan aan een crimineel samenwerkingsverband. Een ander voorbeeld is een casus op het gebied van milieucriminaliteit. Een boer verkreeg stierensperma niet alleen via zijn erkende spermawin-centra, maar ook via zijn rechtspersonen die hier geen vergunning voor hadden. Hierdoor had hij een voorsprong op zijn concurrentie, omdat er geen investeringen hoefden te worden gedaan om een erkenning te krijgen. De rietjes sperma werden vervoerd en verhandeld door zijn bedrijven, ondanks dat de boer wist dat deze afkomstig waren uit een misdrijf (witwassen). Hij verhulde genoemde activiteiten door het vervalsen van facturen en doordat hij de rietjes sperma niet nummerde, zodat deze niet traceerbaar waren. De bedrijven van de boer overtraden hiermee stelselmatig (Europese) milieuwetgeving. Op basis van de bevindingen is door TRACK een risicomelding opgesteld die is gebruikt in de voorbereiding van een strafrechtelijk onderzoek. Een aantal van de rechtspersonen die TRACK onderzoekt, lijkt helemaal geen legale activiteiten uit te voeren, maar puur te zijn opgericht voor het faciliteren van illegale praktijken. Op basis van hun bedrijfsomschrijving in de Kamer van Koophandel of hun website lijken zij legale activiteiten uit te voeren. In de praktijk vormen zij echter een dekmantel voor het uitvoeren van enkel illegale activiteiten. Vaak hebben dergelijke rechtspersonen geen werknemers, geen activa, deponeren zij geen jaarrekeningen en is er geen bedrijfswebsite of andere vorm van marketing. Een bijzondere rol kan hierbij worden ingenomen door buitenlandse rechtspersonen. Voor Nederlandse instanties is het, zeker in een voorfase van een onderzoek, moeilijk te achterhalen of een buitenlandse rechtspersoon echt bestaat of dat er sprake is van een schijn constructie. Dit maakt buitenlandse rechtspersonen aantrekkelijk voor misbruik voor het faciliteren van criminaliteit.
Wat is TRACK?
TRACK is onderdeel van Justis, de screeningsautoriteit van het ministerie van Justitie en Veiligheid. Op basis van de Wet Controle op Rechtspersonen (WCR) controleert TRACK rechtspersonen. Het doel hiervan is om misbruik van rechtspersonen te voorkomen en bestrijden. Dit doet TRACK door zowel op eigen initiatief als op aanvraag van haar afnemers onderzoek te doen naar rechtspersonen en op grond hiervan een netwerktekening of risicomelding op te stellen. Een netwerktekening is een grafische weergave van het netwerk rondom een rechtspersoon op basis van informatie van onder andere de Kamer van Koophandel en openbare bronnen (zoals buitenlandse handelsregisters). Een risicomelding betreft een rapportage met daarin een onderbouwing van het door TRACK geconstateerde risico op misbruik van rechtspersonen. De gegevens voor deze analyse komen onder andere van de Belastingdienst, het UWV, de politie en de bijzondere opsporingsdiensten. Voor meer informatie zie: justis.nl > producten > toezicht op rechtspersonen.
4. Verhullen of witwassen van crimineel verkregen gelden door rechtspersonen
Tot slot kunnen rechtspersonen worden ingezet voor het verhullen of witwassen van crimineel geld. Zo zijn de vastgoedhandel, autohandel, maar ook juwelierszaken, ijssalons, pizzeria’s en bruidsmodewinkels bekende branches waar geld wordt wit gewassen. De rechtspersonen accepteren bijvoorbeeld contant (zwart) geld of blijken op papier een relatief hoge omzet te hebben in vergelijking met concurrenten, terwijl er nauwelijks bedrijfsactiviteit is. Dit kan erop duiden dat de omzet gefingeerd is om inkomsten uit illegale activiteiten te verhullen. Het verhullen van vermogen kan ook door geldstromen te genereren via valse facturen of door voertuigen of panden op naam van de rechtspersoon aan te schaffen. In een casus die TRACK onderzocht, was er sprake van pas opgerichte autoverhuurbedrijven die luxe voertuigen aanschaften, zonder dat er op papier vermogen was. Verder werd door de bedrijven nauwelijks winst opgegeven bij de Belastingdienst terwijl de winstinschatting op basis van andere bronnen juist hoog uitviel vanwege het veelvuldige verhuur van luxe voertuigen. Eén van de autoverhuurbedrijven uit het netwerk was bij de politie meermaals zijdelings naar voren gekomen, omdat dit bedrijf voertuigen verhuurde aan criminelen. De risicomelding van TRACK hielp de politie bij het in kaart brengen van vermogen en de rol van de autoverhuurbedrijven bij het witwassen van grote bedragen aan crimineel geld, zodat zij samen met de FIOD uiteindelijk een strafrechtelijk onderzoek konden opstarten.
5 Conclusie: pak bij ondermijning ook de rechtspersonen aan
Rechtspersonen spelen een essentiële rol bij het faciliteren van ondermijning, zoals blijkt uit de beschreven casuïstiek. Voor een effectieve aanpak is het dan ook noodzakelijk rechtspersonen mee te nemen bij het voorkomen, opsporen en bestrijden van ondermijning. TRACK kan in een vroegtijdig stadium, voordat sprake is van bijvoorbeeld een strafrechtelijke verdenking, onderzoek doen naar rechtspersonen en het netwerk in kaart brengen rondom een rechtspersoon. De ervaring leert dat het bij ondermijning vaak gaat om een netwerk van faciliterende rechtspersonen. Daarom wordt in het onderzoek van TRACK niet alleen gekeken naar een enkele rechtspersoon, maar naar het gehele netwerk aan rechtspersonen, ondernemingen (zoals eenmanszaken) en natuurlijke personen om deze rechtspersoon heen. TRACK kan toezichthoudende, handhavende en opsporende instanties hiermee ondersteunen bij hun onderzoeken. Door (ook) aandacht te hebben voor de rol van rechtspersonen, kan de faciliterende werking van bedrijven bij ondermijning voorkomen, gestopt of bemoeilijkt worden en de afpakkansen vergroot. Zo kan ondermijning nog effectiever worden aangepakt.
Geef een reactie