Ondernemers met financiële problemen door de coronacrisis lopen het gevaar in handen te vallen van investeerders met verkeerde bedoelingen, vrezen burgemeester Erik Boog (Diemen) en Caspar Hermans (interim hoofd RIEC Amsterdam-Amstelland). Hoe kunnen we het tij keren?
Van crimineel weldoenerschap is sprake wanneer een criminele ondernemer legale maatschappelijke activiteiten financiert met misdaadgeld en zo deze activiteiten misbruikt om geld wit te wassen of er status of andere voordelen mee te verwerven. Uit een onderzoek van Politie & Wetenschap uit 2018 is gebleken dat een derde van de gemeenten in Nederland wel eens met crimineel weldoenerschap te maken heeft gehad. Hierbij gaat het onder meer om criminelen die sportclubs financieren, goede doelen steunen, maatschappelijke activiteiten organiseren en optreden als zogenaamde ‘wijkkoningen’ door hun directe omgeving van hulp en advies te voorzien.([1])
Korte termijn-voordeel
Crimineel weldoenerschap kent dus verschillende verschijningsvormen die met elkaar gemeen hebben dat beoogd wordt crimineel geld om te zetten in macht en invloed in de bovenwereld. Daarbij bestaat er in de regel een korte termijn-voordeel voor de gefinancierde ondernemer. Zo kan bijvoorbeeld de sportclub zich met het misdaadgeld goede spelers veroorloven en de cafe-eigenaar heeft geld om zijn schulden af te betalen.
Negatieve gevolgen
Op de lange termijn heeft deze weldoenerij vooral negatieve gevolgen, in plaats van dat het leidt tot een welvarende onderneming of vereniging. De gefinancierde ondernemer loopt het risico dat zijn onderneming misbruikt wordt voor illegale activiteiten en dat hij afgeperst of bedreigd wordt. Bovendien is er een kans op overheidsaandacht vanwege de illegale praktijken. Dat kan het einde betekenen van een vereniging of een onderneming.([2])
Misbruik
Op maatschappelijk niveau leidt crimineel weldoenerschap bovendien tot normvervaging en schade aan het imago van bepaalde sectoren en branches.([3]) Crimineel weldoenerschap is dus een vorm van ondermijnende criminaliteit, aangezien hiermee verwevenheid tussen boven- en onderwereld ontstaat. Het is voor criminelen een manier om misbruik te maken van faciliteiten in de bovenwereld en tegelijkertijd onder de radar te blijven. Ze verschuilen zich immers achter de gefinancierde ondernemer.
Coronacrisis
Het is goed denkbaar dat de coronacrisis invloed heeft op crimineel weldoenerschap in Nederland. Door de pandemie hebben veel ondernemers hun deuren (tijdelijk) moeten sluiten en hierdoor lopen ze inkomsten mis. Een stijging in het aantal faillissementen als gevolg van de coronacrisis is zelfs al te zien. Criminelen kunnen inspelen op deze kwetsbare economische positie van ondernemers door zich op te werpen als weldoeners en ondernemers geld aan te bieden om hen uit de financiële problemen te helpen.
Verwevenheid
Uit een artikel van Het Parool blijkt dat de eerste ondernemers zelfs al benaderd zijn door onbekenden voor financiële hulp.([4]) Wanneer criminelen financiële steun bieden aan ondernemers tijdens de coronacrisis, komt crimineel geld in legale ondernemingen terecht en ontstaat verwevenheid tussen boven- en onderwereld. Bij deze vorm van crimineel weldoenerschap lijkt sprake van een verregaande vorm van verwevenheid.
Symbiotische relatie
Criminelen fungeren zo als financieel vangnet bij gebrek aan inkomsten. Zodoende ontstaat een symbiotische, wederzijds afhankelijke relatie tussen criminaliteit en (delen van) de samenleving. ([5]) Het verhoogde risico op deze ernstige vorm van ondermijnende criminaliteit was voor het RIEC Amsterdam-Amstelland genoeg reden om actie te ondernemen. In samenwerking met de Amstellandgemeenten (Aalsmeer, Amstelveen, Amsterdam, Diemen, Ouder-Amstel en Uithoorn) werd een bewustwordingscampagne op social media gestart, gericht op ondernemers. De campagne bestond uit twee delen: een bewustwordingscampagne en een online enquête.
Bewustwordingscampagne
In mei 2020 ging een social media-campagne van start met een looptijd van drie weken. Deze had een preventief karakter en was gericht op het ontwikkelen van ‘bewuste bekwaamheid’. In de ideale situatie wordt hiermee bereikt dat ondernemers die benaderd worden door criminele weldoeners dit als zodanig herkennen, erbij stilstaan en “nee” zeggen. Tevens bood de campagne een perspectief: waar kun je met je melding terecht, en waar kun je steunmaatregelen aanvragen?
Maar liefst 195.000 unieke personen hebben gemiddeld acht keer een uiting van de campagne voorbij zien komen. De waarschuwing om niet met criminelen in zee te gaan, lijkt hiermee succesvol te zijn overgebracht.
Online enquête
Aan de hand van een korte online enquête werd aan ondernemers gevraagd of zij tijdens de coronacrisis benaderd zijn (door mensen die zij niet kennen of vertrouwen) voor een geldlening, voor overname van hun bedrijf, of voor het huren van een ruimte in hun bedrijfspand om onbekende reden. Van de 248 mensen die de enquête hebben ingevuld, geeft tussen de 7,7 en 8,9 procent aan dat ze een aanbod hebben gehad van een onbekende investeerder.([6])
Geen aangifte
Ondernemers die dit aangeven, komen uit verschillende branches; horeca, toerisme en retail zijn de meest voorkomende. Een opvallende uitkomst is dat men aangeeft geen aangifte te hebben gedaan naar aanleiding van het krijgen van een aanbod. De bevindingen uit de enquêtes kunnen erop duiden dat ondernemers tijdens de coronacrisis benaderd worden door investeerders met verkeerde bedoelingen. Voor betere inzichten is een omvangrijker en dieper onderzoek nodig.
Meer preventie
De aanpak van crimineel weldoenerschap doen we samen, want alleen mét elkaar kunnen we de criminele ondermijning van onze samenleving tegengaan. Uit een recent onderzoek van de Algemene Rekenkamer blijkt dat de samenwerking in de regionale aanpak van georganiseerde criminaliteit positieve effecten heeft ([7]), maar ook dat de preventieve functie van het RIEC nog achterblijft.
Gezamenlijke aanpak nodig
Met samenwerking binnen RIEC-verband wordt een groter effect bereikt dan wanneer overheidspartners individueel te werk gaan. Daarnaast krijgt het ontwikkelen van preventieve maatregelen om nieuwe criminele activiteiten te voorkomen veel aandacht in het samenwerkingsverband. De bewustwordingscampagne van het RIEC AA en de Amstellandgemeenten is een goed voorbeeld van een dergelijke gezamenlijke, preventieve aanpak.
Erik Boog is burgemeester van Diemen en lid van de regionale stuurgroep RIEC Amsterdam-Amstelland. Caspar Hermans is interim hoofd RIEC Amsterdam-Amstelland.
[1] Bruinsma, M., Ceulen, R., Spapens, T. & Deij, C. (2018). Ondermijning door criminele ‘weldoeners’. Inventariserend onderzoek. Politie & Wetenschap: Politiekunde 93.
[2] Zie de infographic van het RIEC-LIEC over crimineel weldoenerschap in de horeca: https://www.riec.nl/corona/documenten/publicaties/2020/05/07/infographic-horeca-ondernemer/
[3] Bruinsma, M., Ceulen, R., Spapens, T. & Deij, C. (2018). Ondermijning door criminele ‘weldoeners’. Inventariserend onderzoek. Politie & Wetenschap: Politiekunde 93.
[4] Vugts, P. (2020, 15 augustus). ‘Na corona komt het foute geld’. Het Parool. Geraadpleegd via https://www.parool.nl/nederland/na-corona-komt-het-foute-geld~b1f5d413/
[5] Luphsa, P.A. (1996). Transnational Organized Crime Versus the Nation-State. London: Frank-Cass Publishers.
[6] Dat er niet exact gezegd kan worden welk percentage een aanbod heeft gehad, heeft ermee te maken dat een aantal mensen die een aanbod hadden gehad niet helemaal consequent waren in hun antwoord. Wel geeft de percentage-range een indicatie op welke schaal het gebeurt.
[7] Algemene Rekenkamer (2020). Resultaten verantwoordingsonderzoek 2019 bij het Ministerie van Justitie en Veiligheid (VI). Rapport bij het jaarverslag. Den Haag.
Geef een reactie